Сцэнар у падкасце: як яго напісаць і навошта ён патрэбны

Усе падкасты мы можам умоўна падзяліць на размоўныя і наратыўныя. Размоўныя – гэта тыя, дзе людзі размаўляюць, наратыўныя – там, дзе людзі распавядаюць гісторыі. І ў адных, і ў другіх мусіць быць сцэнар, хаця падыход да яго напісання будзе розны.

Сцэнар у размоўных падкастах – гэта не тое ж самае, што сцэнар для кіно. Мы не мусім прапісваць словы вядоўцаў дакладна і прымушаць няшчасных вывучаць на памяць, хто што кажа.

Магія размоўных падкастаў менавіта ў тым, каб гучаць спантанна і заставацца цікавай гутаркай цікавых людзей. Аднак, калі мы проста спантанна размаўляем з нашымі сябрамі, нашая гутарка расцякаецца ў самых розных напрамках: пачыналі з абмеркавання бліжэйшай кавярні, а праз гадзіну спрачаемся пра фемінізм.

Каб у падкасце заставацца менавіта на абмеркаванні кавярні, нам патрэбна заранёў прапісаная канва – паслядоўнасць падтэмаў, пра якія мы будзем размаўляць.

Сцэнар у наратыўных падкастах больш нагадвае сцэнар да кінафільмаў.

Для таго каб распавесці гісторыю мы можам выкарыстоўваць не толькі голас вядоўцы, але інтэрв’ю са сведкамі гэтай гісторыі, фрагменты з хронікі і нават гукі наваколля, дзе гісторыя адбывалася.

Уся гэтая складаная гама гукаў не можа ўзнікнуць спантанна. Давядзецца прапісваць у сцэнары што менавіта кажа вядоўца, якія фрагменты з інтэрв’ю трэба ўставіць і ў які момант накласці фонавую музыку.

Па сцэнарыстыцы напісана вялікая колькасць падручнікаў і дапаможнікаў. Магчыма, вы бачылі ў кнігарнях «Падарожжа пісьменніка» знакамітага Крыстафера Воглера або «Школа літаратурнага і сцэнарнага майстэрства» Юргена Вольфа. Калі вы не збіраецеся рабіць мастацкі аўдыясерыял, наўрад ці гэтыя кнігі будуць вам карысныя. Аўтары такіх кніг факусуюцца на формулах развіцця персанажа ў двухгадзінным фільме або серыяле. Як вы разумееце, у падкастах літаратурныя і кінематаграфічныя персанажы, якія праходзяць нейкі шлях асабістага развіцця, рэдка сустракаюцца.

Вернемся да нашага прыкладу з абмеркаваннем кавярні. Уявім сабе, што ў нас ёсць падкаст пра кавярні горада N. Мэта вядучых – у кожным выпуску падкаста разабрацца, якія кавярні вартыя наведвання, і для каго яны пасуюць. У цэнтры горада N ля цэнтральнай плошчы ёсць кавярня «Кафеін». Пра яе ў чарговым выпуску падкаста і будуць размаўляць нашыя вядоўцы.

Завязка. Вядоўцы распавядаюць, што гэта за кавярня ўвогуле такая. Чаму яны вырашылі абмеркаваць менавіта «Кафеін» у гэтым выпуску. Магчыма, гэта самая папулярная кавярня ў горадзе. Або яна наадварот мала вядомая, але вядучыя яе вельмі любяць. Можа быць у «Кафеіне» напярэдадні з’явілася безлактознае малако – і яны першыя ў горадзе N, хто ўвогуле дадаў безлактознае малако ў меню.

Кульмінацыя. Вядоўцы абмяркоўваюць кожную з заранёў азначаных падтэм. У выпадку кавярні гэта могуць быць якасць самой кавы, наяўнасць і адсутнасць розных метадаў заварвання, кошты, асартымент ежы, інтэр’ер, месцазнаходжанне і нават наяўнасць мыла ў прыбіральні. Вядучыя не толькі распавядаюць, што ёсць у кавярні, але і як яны ў сувязі з гэтым сябе адчуваюць.

Напрыклад, у «Кафеіне» каву робяць толькі ў кавамашыне. Адн_у з вядоўцаў гэта не турбуе, бо ян_а п’е толькі амерыкана. Друг_ую вельмі турбуе, бо ян_а аматарка фільтр-кавы.

Развязка. Праз абмеркаванне і абмен эмоцыямі ад «Кафеіна» нашыя вядоўцы ўрэшце робяць нейкую выснову. У нашым падкасце агульная мэта – высветліць, якія кавярні каму пасуюць. Таму вядучыя адзначаюць, што кавярня пасуе тым, каго задавальняе наяўнасць толькі кавы з кавамашыны і хто часта наведвае цэнтр горада. Аматары альтэрнатыўных метадаў заварвання, якія, да таго ж, не частыя госці самога цэнтра, не будуць уражаныя.

Аднак у завязцы вядоўцы задаваліся яшчэ адным пытаннем. Напрыклад, чаму «Кафеін» – самая папулярная кавярня ў горадзе? Уявім сабе, што ў размове вядоўцы высветлілі, што «Кафеін» знаходзіцца ў найбольш прахадным месцы і кошты там даволі нізкія. Гэта варта яшчэ раз агучыць напрыканцы выпуску.

То быў размоўны падкаст. Давайце цяпер паспрабуем зрабіць наратыўны.

Нядаўна адгрымела свята 8 сакавіка, якое запомнілася нам бясконцымі цюльпанамі і гнеўнымі каментарамі пад відэа з акцыямі феміністак.

Уявім сабе, што вядоўца нашага падкаста, які прысвечаны, скажам, складаным этычным пытаннем сённяшняга свету, збіраецца разабрацца, як «правільна» святкаваць 8 сакавіка.

Вядоўца распавядае, чаму ўвогуле яе хвалюе гэта тэма і якія пытанні перад ёй паўсталі 8 сакавіка.

Тэзіс. Інтэрв’ю з прыхільні_цай «традыцыйнага» падыходу да 8 сакавіка: кветкі, цукеркі і пажаданні заставацца прыгажунямі.

Антытэзіс. Інтэрв’ю з фемактывіст_кай, як_ая адзначае 8 сакавіка як дзень салідарнасці жанчын у барацьбе за свае правы і не любіць, каб ёй у гэты дзень дарылі кветкі.

Сінтэз. Каментар спецыяліст_кі па гендарных даследаваннях, як_ая б патлумачыл_а, якая гісторыя ў гэтага свята і чаму ў розных людзей такія розныя падыходы да святкавання.

Сінтэз. Вядуоўца распавядае, што ян_а для сябе зразумела падчас падрыхтоўкі гэтага выпуска і якая мадэль святкавання больш пасуе.

Часта тое, што ў нас атрымліваецца напрыканцы значна адрозніваецца ад першапачатковага сцэнара. Гэта цалкам нармальна: мы не можам дакладна ведаць заранёў, да якіх думак прыйдзем, пакуль будзем запісваць падкаст, што скажуць нашыя эксперт_кі і ці не здарыцца нешта такое, што прымусіць нас цалкам перапісаць усё нанова.

Першы перад запісам падкаста – гэта хутчэй план працы. Аўтар_ка запісвае, якія фрагменты абавязкова мусяць быць у выпуску, у якім парадку мусяць ісці фрагменты з інтэрв’ю і што вядоўца мусіць сказаць у пачатку і на заканчэнні.

Пасля таго, як увесь матэрыял сабраны, аўтар_ка робіць новы сцэнар: перапісвае структуру і тэкст для вядоўцы, дадае новы матэрыял, які раптам знайшоўся.

Напрыклад, калі ў той эксперт_кі па гендарных даследаваннях раптам знайшлася калекцыя запісаў мітынгаў феміністак у Беларусі за апошнія трыццаць год – можна дадаць іх у выпуск у тым месцы, дзе гэта будзе дарэчы.

Магчыма, вы пазнаёміцеся з асобай, якая ўвогуле не адзначае 8 сакавіка ні ў якім выглядзе і талкова тлумачыць чаму. Вось ён – новы сцэнар.

Хто мусіць пісаць сцэнар? Ніякага дакладнага правіла на гэты конт няма: вядоўца, прадзюсар_ка, рэдактар_ка, сцэнарыст_ка ці ўсе разам – залежыць толькі ад таго, як гэтае пытанне для сябе вырашыць ваша каманда.

Правіла 90 секунд. Правіла гучыць так: кожныя 90 секунд мусіць адбывацца змена сцэны. На практыцы гэта значыць, што прыблізна кожныя паўтары хвіліны ў выпуску мусіць адбывацца нешта новае: змена тэмы, устаўка з інтэрв’ю, музычная перабіўка, і г.д. Правіла 90 секунд дапамагае захоўваць дынаміку ў падкасце, і слухачы не нудзяцца.

Даследаванне – золата. Перад тым, як брацца за запіс, паглядзіце, хто і як ужо раскрываў гэтую тэму да вас. Неабавязкова чытаць усе навуковыя даследаванні, якія здолееце знайсці на абшарах Інтэрнэта, але, прынамсі, азнаёміцца з тым, якія тэорыі існуюць – варта. Яшчэ больш варта – паглядзець, як тая ж сама тэма раскрывалася ў блогах, падкастах, артыкулах і дакументальных фільмах. Гэта дапаможа зразумець, што абавязкова мусіць быць у вашым падкасце, што занадта часта абмяркоўвалася і якія тэмы яшчэ ніводнага разу не падымаліся.

Не чытайце, а распавядайце. Калі ў вас у сцэнары прапісаны тэкст вядоўцы, варта патраціць некаторы час, каб я_на навучы_лася прагаворваць гэты тэкст сваімі словамі, а не чытаць па паперцы: чытанне адразу чуваць, і праз яго губляецца гэтая інтымная сувязь паміж вядуч_ай і слухач_кай.