Тру-крайм падкасты: што гэта такое і чаму іх варта слухаць

Тру-крайм падкасты звычайна належаць да віду наратыўных падкастаў. Гэта значыць, тру-крайм – гэта звычайна не размова некалькіх людзей пад запіс, а гісторыя, якая развіваецца ўвесь эпізод, а часцей – увесь сезон падкаста.

Звычайна ў наратыўных падкастах ёсць вядоўца, які непасрэдна распавядае гісторыю, аднак, каб стварыць паўнавартасную аўдыядакументалку аднаго расказчыка недастаткова. У такіх падкастах шмат фрагментаў інтэрв’ю, прамой гаворкі герояў падзей, дакументальных запісаў, цытат з крыніц і гукавых спецэфектаў. Менавіта ў наратыўных падкастах мы чуем трывожную музыку, якая з’яўляецца ў асабліва напружаныя моманты; спевы птушак, калі падзеі адбываюцца на прыродзе; і гукі машын, што імчаць па шашы, побач з якой апынуліся героі гісторыі.

Відавочна, такога кшталту фармат ідэальнае пасуе жанру дакументалкі пра злачынцаў. Дарэчы, менавіта з такой дакументалкі пачаўся бум падкастаў па ўсім свеце.

Аднойчы амерыканская журналістка і прадзюсарка падкаста This American Life Сара Кёніг атрымала ліст ад адвакаткі Рабіі Чаўдры. Рабія распавяла шэкспіраўскую драму пра закаханых падлеткаў, рэўнасць і забойства ў горадзе Балтымор штата Мэрыленд.

У 1999 годзе ў Балтыморы была забітая старшакласніца Хэ Мін Лі. У забойстве абвінавацілі былога хлопца дзяўчыны – Аднана Саеда. Аднак адвакатка Чаўдры, якая ведала Саеда з дзяцінства, не верыла ў яго віну.

Рабія Чаўдры звярнулася да Сары Кёніг у 2013 годзе: Аднан Саед на той момант быў за кратамі ўжо 13 гадоў. Сара Кёнінг пачала праводзіць сваё журналісцкае расследаванне, якому прысвечаны першы сезон падкаста Serial.

Першы сезон падкаста трапіў на першыя пазіцыі чарта iTunes яшчэ да прэм’еры і ўзначальваў гэты рэйтынг яшчэ некалькі месяцаў пасля заканчэння. Менавіта з Serial пачаўся рэнесанс усяго жанра падкастаў, калі ў Амерыцы масавы слухач звярнуўся да гэтага спосабу спажывання кантэнту.

Феномен Serial быў менавіта ў тым, што падзеі развіваліся з выпуску ў выпуск, калі Сара Кёніг прадстаўляла новыя і новыя факты, прымушаючы слухачоў прагна сачыць за следствам.

На жаль, падкаст Serial, нягледзячы на шалёную папулярнасць, так і не быў перакладзены на іншыя мовы. Таму паслухаць яго здолеюць толькі тыя, хто добра валодае ангельскай. Аднак на падставе падкаста HBO ў 2019 годзе выпусцілі дакументальны міні-серыял «Справа Аднана Саеда» (англ. The Case Against Adnan Syed), які даступны на расейскай мове.

У 2019 годзе расейская журналістка Таісія Бекбулатава заснавала медыяпраект «Холад» – «незалежнае выданне, якое распавядае пра найважнейшыя гісторыі».

У межах праекту ў тым жа 2019 годзе выйшаў першы сезон падкаста «Траса 161». Таісія Бекбулатава даведалася з навінаў, што хакаскія следчыя затрымалі маньяка, які забіваў жанчын на працягу некалькіх гадоў. Таісію зачапіла гэта гісторыя: як яна сама кажа ў першым эпізодзе падкаста, было адчуванне, што ўвесь гэты час маньяк нават не хаваўся. Нешта не сыходзілася.

Разам з рэдактарам Аляксеем Панамаровым Таісія Бекбулатава паглыбляецца ў гісторыю маньяка з сібірскага горада Абакан. Як часта бывае ў расейскіх медыяпраектах, тру-крайм гісторыя пра маньяка пераўтвараецца ў сацыяльную драму пра жыццё правінцыйнага горада, некампетэнтнасць праваахоўных органаў, беднасць і алкагалізм.

У гэтым і феномен падкаста «Холад»: гэта не проста якасна зробленая гісторыя расследавання серыйных забойстваў, але і выдатна прапісаны фон жыцця дэпрэсіўнай сібірскай глыбінкі. Аўтары дасягаюць гэтага эфекту праз фонавыя аповеды пра геаграфію рэгіёна, запісы размоў з таксоўцамі і іншымі мясцовымі жыхарамі; і інтэрв’ю з ахвярамі, якія выжылі пасля сустрэчы з маньякам.

Першы сезон зроблены польскі рэпарцёрам Мірэкам Влеклым. У 2014 годзе Мірэк напісаў лонгрыд для Gazeta Wyborcza пра бацькоў, якія сістэматычна катавалі прыёмных дзяцей. Пара была асуджаная да некалькіх гадоў зняволення. Гісторыю можна было б лічыць скончанай, калі б у 2019 годзе Мірэк раптам не атрымаў інфармацыю аб тым, што пара не панесла пакарання і знаходзіцца на волі.

Гісторыя пра катаванні садыстычных прыёмных бацькоў пераўтвараецца ў гісторыю вялізарнага падману, маніпуляцый і махлярства. Аказваецца, што Агата і Ян – так завуць пару – не проста два садыстычных чалавека з хворымі ўяўленнямі пра выхаванне дзяцей, а халодныя разумныя злачынцы, якія майстэрскі ўціраюцца ў давер да людзей дзеля ўласнай выгады.

Калі расейскі тру-крайм падкаст у нейкі момант пераўтвараецца ў гісторыю пра дэпрэсіўную правінцыю, то польскі падкаст Śledztwo Pisma ў нейкі момант становіцца гісторыяй пра злоўжыванні ў каталіцкай царкве і карумпаванае чынавенства.

Трэба адзначыць, наколькі якасна аўтары падкаста працуюць з саўнддызайнам. Музыка, адмыслова напісаная для гэтага падкаста, трымае ў напружанні на працягу ўсяго аповеда. А фонавыя размовы дзяцей, калі падзеі адбываюцца ў школе, і абвесткі дыктара на вакзале, калі рэпарцёр выпраўляецца ў падарожжа, паглыбляюць у атмасферу і ствараюць эфект прысутнасці.

Мусім папярэдзіць, што, у тым ліку праз гэтыя аўдыяэфекты, падкаст моцна ўплывае на эмацыйны стан. Таму, калі ласка, разлічвайце свае сілы, перш чым паглыбіцца ў гісторыю пра катаванні дзяцей, махлярства і псіхічныя хваробы.

Падкаст даступны толькі на польскай мове.

Украінскі падкаст журналістак Алесі Лук’яненкі і Анастасіі Рахманінавай. У адрозненні ад апісаных вышэй падкастаў, Алеся і Анастасія робяць менавіта гістарычную дакументалку па адкрытых крыніцах: гэта нельга назваць журналісцкім расследаваннем.

Галоўны герой падкаста – украінскі маньяк Сяргей Ткач. Яго арыштавалі ў 2005 годзе. Калі за Ткачом прыйшлі супрацоўнікі праваахоўных органаў, Ткач тэатральна сказаў: я чакаў вас 25 гадоў! Калі маньяк пачаў прызнавацца ў забойствах, высветлілася, што за 9 з іх ужо былі асуджаны, атрымліваецца, зусім недатычныя людзі. Адзін з мужчын, якога арыштавалі за забойства, здзейсненыя Ткачом, павесіўся ў СІЗА.

Падкаст – украінамоўны, але некаторыя з суразмоўцаў журналістак размаўляюць па-расейску. У чарговы раз гісторыя пра серыйнага забойцу становіцца не проста партрэтам жорсткага маньяка, але сацыяльнай драмай, якая выкрывае грамадскія праблемы. Галоўная з іх – нізкія кампетэнцыі супрацоўнікаў праваахоўных органаў, недасканаласць судовай сістэмы і карупцыя. Што цікава, з’явы гэтыя інтэрнацыянальныя: такія праблемы ёсць і ў Расеі, і ў Польшчы, і ва Украіне і ў ЗША.

Беларускіх тру-крайм падкастаў няма. Прынамсі, нам яны не вядомыя.

Тру-крайм падкасты звычайна патрабуюць вялікіх рэсурсаў, і не толькі часу і грошай. Журналісты, якія робяць такога кшталту падкасты, мусяць ужывую сустракацца са сведкамі злачынстваў, размаўляць са следчымі, шукаць інфармацыю ў архівах, шукаць заметкі ў тлустых падшыўках газет.

Ва ўмовах, калі абсалютная большасць журналістаў знаходзіцца па-за мяжой, а любое ўзаемадзеянне з органамі ўнутраных спраў здаецца небяспечным, рабіць такога кшталту журналісцкія расследаванні – справа маларэальная.

Што рабіць магчыма – гэта распавядаць пра сусветна вядомыя злачынствы на падставе дакументальных фільмаў, архіва навін і артыкулаў, што можна знайсці ў інтэрнэце. Так робяць, напрыклад, вядоўцы расейскага падкаста «Дневники Лоры Палны». У падкасце двое вядоўцаў, і кожны выпуск адзін з іх распавядае гісторыю сусветна вядомага або вядомага расейскага серыйнага забойцы. Другі вядоўца задае пытанні і каментуе па ходзе аповеда. Падаецца, такі фармат можа быць файным пачаткам для беларускага тру-крайма.

Калі вы загарэліся ідэяй зрабіць падкаст пра беларускіх забойцаў, прапануем вам гісторыі маньякаў, якія мусяць зацікавіць слухачоў.

На пачатку дзевяностых у Светлагорску пачалі знікаць дзеці – хлопчыкі 9-13 гадоў. У міліцыі не было аніякіх зачэпак, а па гораду хадзілі чуткі, быццам дзяцей крадзе нейкая таямнічая групоўка.

Восенню 1993 года мясцовыя жыхары знайшлі труп хлопчыка ў лесе ля чыгуначнай станцыі. Надзеі на тое, каб знайсці дзяцей жывымі, у бацькоў не засталося.

Невядома, колькі б яшчэ забойстваў здзейсніў Міранкоў, калі б следчыя раптам не ўспомнілі пра выпадак у Рэчыцы, калі невядомы малады чалавек на матацыкле Ява адвёз у лес хлопчыка 13 гадоў, згвалціў і хацеў забіць, але перадумаў. Як высветлілі следчыя, уладальнікам Явы быў той самы Міранкоў.

У 2003 годзе ў Менскім раёне малады чалавек напаў на незнаёмую дзяўчыну. Дзяўчына распавяла пра выпадак сваім знаёмым, якія адшукалі злачынца і моцна збілі, але ў міліцыю не перадалі. Збітым маладым чалавекам аказаўся Алег Беднякоў, які ўжо не адзін год гвалціў жанчын у Менскай і Берасцейскай абласцях.

Асудзілі Беднякова толькі ў студзені 2016 года. Да гэтага часу ён рэгулярна здзяйсняў згвалтаванні: пры чым не толькі ў Беларусі, але і ў Расеі і Польшчы.

Самы вядомы беларускі маньяк, якога часта параўноўваюць з Чыкаціла.

У травені 1971 года Міхасевіч, па ўласных словах, растаўся з каханай дзяўчынай, і планаваў з-за гэтага самагубства. Пошукі месца для суіцыда прывялі мужчыну ў Полацкі раён, дзе каля вёскі Экімань ён раптам сустрэў маладую дзяўчыну Людмілу Андралаву. У гэты момант Міхасевіча паразіла думка, што чым забівацца з-за бабы, лепей забіць якую іншую бабу. Міхасевіч згвалціў і задушыў няшчасную Людмілу. Гэта было першае забойства. За наступныя 14 гадоў Міхасевіч здзейсніў іх яшчэ 35.

За гэтыя 14 гадоў злачынствы Міхасевіча былі асуджаныя 14 невінаватых чалавек. Аднаго з іх растралялі.